نویسنده: Abiba Yayah دانشیار فوق دکتری، دانشگاه کلگری

صنعت شیا در غنا دارای تاریخچه ی غنی است واز ان محصولا مختلفی اعم از محصولات درزمینه ی شیرینی پزی، ارایشی، بهداشت، داروسازی  اما علی رغم این همه فواید  سود اصلی این صنعت در جیب مالکان واقعی ان نمی رود و به دلیل عدم تسلط تولید کنندگان اولیه ی این محصول به زبان انگلیسی سود اصلی نسیب واسطه ها می شود وبرای رفع این موضوع نیازمند یک سیاست همه جانبه و یک بسیج عمومی می باشد که سود اصلی به دارندگان واقعی ان برود. به گفته ی یکی از این فروشندگان "ما همیشه اینجا هستیم و می بینیم که مردم برای این محصول (روغن شیا) به اینجا می آیند. به علت اینکه ما زبان انگلیسی بلد نیستیم همیشه درخواست خانم (شخص واسطه) می کنند، او به ما دستور می دهد تا به مقدار مشخصی به آنها بفروشیم. ما خریداران را نمی شناسیم آنها هستند که خریداران را می آورند، ما فقط می نشینیم و آنها به شما می گویند که خریداران شیا می خواهند، خریدارمی اید ما حتی ان را نمی بینیم خانم با آنها مذاکره می کند تا زمانی که خریدشان تمام شود. "بیشتر این فروشندگان قشر آسیب پذیر جامعه می باشند یعنی زنان.از نظر اجتماعی، فعالیت در صنعت شیا به زنان سطحی از احترام و قدرت می بخشد که در سایر بخش های اقتصادی از آن برخوردار نیستند. همچنین زمینه ای است که زنان با مشاهده و مشارکت در فعالیت های مرتبط به شیا دانش بومی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کنند. درختان شیا همچنین  کربن راازلایه ی جو زدوده و ذخیره سازی اکسیژن را فراهم می کنند، حاصلخیزی خاک را بهبود می بخشند وباعث عملکرد بهتری در کاشت درختان می شود. صنعت شیا به طور بالقوه وسیله ای برای توسعه اقتصادی، پایداری زیست محیطی، توانمندسازی جنسیتی به ویژه برای زنان و پیشرفت اجتماعی است.

شیا  (در برخی از زبان های غرب آفریقا nkuto، karite، galam) عمیقاً در فرهنگ و سنت مناطق شمالی کشور جا افتاده است. غالباً محصولی از جانب زنان در نظر گرفته می شود - زنان میوه را می چینند و "روغن" آن را استخراج می کنند - و نام "طلای زن" را به خود اختصاص داده است زیرا زنان روستایی از فروش آن درآمد کسب می کنند. با این حال، محصول فقط به صورت محلی مهم نیست. روغن شیا که از دانه ی درخت شیا به دست می آید، به یک کالای جهانی تبدیل شده است. به طور گسترده ای به عنوان یک عنصر در صنایع شیرینی سازی، آرایشی و بهداشتی و داروسازی استفاده می شود. گزارش Future Markets Insights ارزش بازار جهانی روغن شیا را ۲.۷۵ میلیارد دلار اعلام کرده است. پیش بینی می شود این رقم  در سال ۲۰۳۳ به ۵.۵۸ میلیارد دلار برسد. در غنا، شیا یکی از کالاهای صادراتی برتر است. بر اساس گزارش اداره ترویج صادرات غنا، صادرات روغن شیا به ارزش ۹۲.۶ میلیون دلار آمریکا (۳۸۷۹۲ تن) در سال ۲۰۲۲ و ۲۰ میلیون دلار آمریکا (۳۶۱۶۲ تن) در سال ۲۰۲۱ برآورد شده است. با وجود شهرت جهانی شیا، بازیگران اصلی این بخش از این صادرات سود نمی برد. زنان روستایی که تولیدکنندگان اصلی هستند، با درآمد سالانه حدود ۲۳۴ دلار آمریکا به ازای هر نفر، کمترین درآمد را در زنجیره تولید شیا دارند. دلایل اشاره شده من رابرآن داشت که این موضوع پایان نامه دکتری من شود. من متوجه شدم که حوضه ی فعالیت شیا ضعیف می باشد و سیاست های «توانمندسازی» در واقع فقر را درپی داشته است.

 اهمیت شیا از نظر اقتصادی

شیا به دلیل خواص و ارزش مشتقات  آن شهرت بین المللی پیدا کرده است. استیرین (stearin)، یک چربی خامه ای است که به صورت صنعتی به عنوان معادل کره کاکائو در تولید شکلات و شیرینی پزی استفاده می شود. واولِین (Olein) برای ساخت لوازم آرایشی استفاده می شود.

 از نظر اجتماعی، فعالیت در صنعت شیا به زنان سطحی از احترام و قدرت می بخشد که در سایر بخش های اقتصادی از آن برخوردار نیستند. همچنین زمینه ای است که زنان با مشاهده و مشارکت در فعالیت های مرتبط به  شیا دانش بومی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کنند. درختان شیا همچنین  کربن راازلایه ی جو زدوده و ذخیره سازی اکسیژن را فراهم می کنند، حاصلخیزی خاک را بهبود می بخشند وباعث عملکرد بهتری در کاشت درختان می شود. صنعت شیا به طور بالقوه وسیله ای برای توسعه اقتصادی، پایداری زیست محیطی، توانمندسازی جنسیتی به ویژه برای زنان و پیشرفت اجتماعی است.

سیاست‌های شیا

با این حال، همه این مزایا محقق نمی‌شوند. اصلاحات تعدیل ساختاری در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ در غنا برای رفع مشکلات اقتصادی اجرا شد. سیاست صادرات شیا که در آن چارچوب ابداع شده است به عنوان نقطه ای آغازین  برای مشکلات ذاتی صنعت شناسایی شد. با کاهش دخالت دولت در اقتصاد این شرایط  برای ادامه نابرابری جنسیتی و استثمار ایجاد شد. ناهنجارهای قدیمی جنسیتی و زیربناهای فرهنگی در شمال غنا نیز وضعیت اسفبار زنان در صنعت شیا را دوچندان کرد. دولت ها و موسسات  پی درپی و در طول سال ها به دنبال اصلاح این صنعت از طریق سیاست ها و مداخلات نظارتی بوده اند. فصلی از پایان نامه دکترای من که در سال ۲۰۱۷ با تجزیه و تحلیل صورت های بودجه سالانه از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۷ انجام شد  که  به دانش دولت در مورد چالش های مداوم زنان روستایی اشاره می کرد. این چالش ها به کنترل کیفیت و استانداردسازی مربوط می شود. موارد دیگر فقدان شیوه های تجارت منصفانه، دسترسی محدود به بازارها و منابع مستقیم، و چالش هایی در مالکیت زمین و مدیریت منابع است. انتظار می رفت که آزادسازی بازار شیا از طریق کاهش موانع تجاری و تشویق سرمایه گذاری خارجی باعث رشد اقتصادی شود. با این حال، یک نقطه ضعف، فروپاشی قراردادهای اجتماعی بود که منجر به ذهنیت «عجله طلا» (سرازیر شدن دیگران برای برداشت شیا) شد که در صورت عدم وجود ساختارها و مقررات غالب می‌شود. قرار بود سیاست محصولات درختی در سال ۲۰۰۸ از رشد کشاورزی، توسعه روستایی و امنیت غذایی حمایت کند. واحدی زیر نظر هیئت کاکائو غنا در سال ۲۰۱۱ برای توسعه استراتژی برای این بخش تشکیل شد. انتظار می رفت که این واحد به  توسعه ی هیئتی برای شیا تبدیل شود که مسئول معرفی ابتکارات تولیدی، پس از تولید و بازاریابی موثر باش، اما زیر هیئت  کاکائو ماند. صنعت شیا در طول زمان به جایگاهی تبدیل شده است که واسطه‌ها و زنان، شیا را با قیمت‌های پایین از زنان روستایی خریداری می‌کنند. مذاکرات قیمت به نمایندگی از زنان روستایی عمدتاً به صورت قراردادی غیررسمی انجام می شود. فصلی از پایان نامه دکتری من که ساختار هزینه را تجزیه و تحلیل می کند و ارزشی برای کار بدون دستمزد زنان روستایی تعیین می کند، حاشیه سود یک جمع کننده میوه ی شیا را ۸.۸۲ ( ۶۶سنت آمریکا) گزارش می کند در حالی که یک واسطه ۴۹.۵ سدی غنا ۴(دلار آمریکا) درآمد دارد. روی یک کیسه ۱۰۰ کیلوگرمی شیا. به طور مشابه، یک استخراج کننده روغن شیا ۱.۹۲ سدی غنا ( ۸ سنت آمریکا) درآمد داشت در حالی که یک واسطه ۶۳.۴۲ سدی غنا  (۶ دلار آمریکا) در یک جعبه ۲۵ کیلوگرمی روغن شیا دریافت می کند.

این به درستی در یک مصاحبه نشان داده شده است:

"ما همیشه اینجا هستیم و می بینیم که مردم برای این محصول (روغن شیا) به اینجا می آیند. به علت اینکه  ما زبان انگلیسی بلد نیستیم همیشه درخواست خانم (شخص واسطه) می کنند، او به ما دستور می دهد تا به مقدار مشخصی به آنها بفروشیم. ما خریداران را نمی شناسیم آنها هستند که خریداران را می آورند، ما فقط می نشینیم و آنها به شما می گویند که خریداران شیا می خواهند، خریدارمی اید ما حتی ان را نمی بینیم خانم با آنها مذاکره می کند تا زمانی که خریدشان تمام شود. "

مدل کسب و کار شیا

حتی با بهترین نیت ها، همیشه نمی توان به اهداف سیاستی مطلوب دست یافت. تحلیل چرایی آن ضروری است. توانمندسازی بازیگران اصلی شیا یعنی زنان روستایی، برای انتخاب و تبدیل آن انتخاب ها به نتایج مطلوب باید با شناخت آنها به عنوان تولیدکنندگان این دانش و مشارکت آنها به عنوان مشارکت کنندگان این دانش در سیاست ها آغاز شود. غنا باید همه بازیگران صنعت شیا را گرد هم آورد تا یک مدل تجاری ایجاد کند. تولیدکنندگان اولیه، واسطه ها، شرکت های تامین کننده و دولت باید همکاری کنند. این مدل با استخراج از درس‌هایی در مورد بازاریابی کاکائو در غنا، باید بر روی موارد زیر تمرکز کند:

• تنظیم سقف و کف قیمت‌های دانه ی شیا  وروغن ان
• ارتقای  گروه‌های تولیدکننده روستایی مبتنی بر جامعه
• ظرفیت سازی
•  بهبود کیفیت
•  حفظ حراست از چشم‌انداز واینده ی  شیا

همچنین نیاز به یک نهاد دولتی  برای اجرای یک چارچوب نظارتی در زمینه صدور مجوز و ثبت فعالیت ها و ارتقای مشارکت بین بازیگران در زنجیره تامین شیا می باشد. برای ذینفعان مختلف بسیار مهم است که با هم کار کنند تا اثرات نامطلوب مداخلات پیشنهادی را به حداقل برسانند. شیا در واقع باارزش است. اما افرادی واقعی هستند که تحت تأثیر ساختارهای نهادی ضعیف و چارچوب های سیاستی زندگی می کنند که دراین میان  بیشترین آسیب را زنان روستایی می بینند.

منبع:

https://theconversation.com/ghanas-shea-industry-is-not-taking-care-of-the-women-behind-its-growth-216488